&
loading
ATLA
Doğu Türkistan Seyahatnamesi Kaybolanların İzinde Elvin Yıldırım
Mehmet Ali Tevfik

Mehmet Ali Tevfik

Doğum Tarihi: 1901
Ölüm Tarihi: 04 Mayıs 1937
Meslek/Ünvan: Şair

Hakkında

Doğu Türkistan’ın Atuş ilçesi Boyamet kasabasında doğdu. Tevfik, ilkokul çağında Boyamet’te dinî eğitim aldı. Baskılar sonucu gittiği Moskova’dan İstanbul’a geçti. İstanbul’da hizmetli olarak girdiği bir öğretmen yetiştirme okulunda bir çok ders alarak kendisini geliştirdi (Kaşgarlı 2014: 166-169-170). 1933’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulduktan sonra memleketine döndü. Atuş’tan başlayarak çok sayıda okul açılmasına vesile oldu ve bu okullara öğretmen yetiştirdi. Zamanla onun Atuş’ta başlattığı bu aydınlatma faaliyetleri her yeri sardı. 1934’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, Çin yönetimince ortadan kaldırıldı. Ancak Mehmet Ali Tevfik ülkesinde kalmayı tercih etti. 4 Mayıs 1937 tarihinde, Çinli genel vali Sheng Shi-cai, Mehmet Ali Tevfik’in de içinde bulunduğu Uygur aydınlarını kurşuna dizerek ateşe verdi.

İbrahim Alp Tekin’ın hazırladığı, Memtili Ependi Şe’irliri adlı kitapta şairin 63 şiiri vardır. Aralarındaki Úutuluş Yolida başlıklı şiir, Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin “İstiklal Marşı” olarak kabul edilmiştir (Alptekin 2000: 83). Bu şiir kitabındaki şiirler, Çağatay Uygurcasından Yeni Uygurcaya geçiş dönemindeki dil özelliklerini yansıtması bakımından önemlidir. Şiirlerde ayrıca Kıpçak Türkçesindeki şekli ile kullanılan sözcükler de bulunmaktadır (Kaşgarlı 2014: 184).

Şairin öğrencilerinden Mehmet Salih Artuş’un temin ettiği on yedi şiiri vardır. Ancak sözü edilen şiirlerden bazılarının şaire ait olmadığı tespit edilmiştir. Bu şiirlerde Türkiye Türkçesinin etkileri görülmektedir. Bu şiirler içinde Ordumiz başlıklı şiir, Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin “millî marşı” olarak kaydedilmiştir (Kaşgarlı, Garetullah ve Ezizi 2005: 23).

Mehmet Ali Tevfik, şiirlerinde vatan sevgisini işlemiş ve onları besteleyerek çocuklara öğretirken şairlik yeteneğini eğitimle yoğurmuştur. Şairin birçok şiiri bestelenerek öğrencilere öğretildiğinden ve Doğu Türkistan’ın farklı bölgelerinde yaygınlaştığından, şiirlerin varyantları ortaya çıkmıştır. Tevfik’in şiirleri, Yeni Uygurca yazı dilinin bir örneği olmakla beraber, Çağatayca, Türkiye Türkçesi, Atuş Ağzı dil özelliklerini de barındırmaktadır.

Kaynaklar

https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmet-ali-tevfik