Şarki Türkistan’da Çağatay Hanedanı Devleti
Çağatay Hanedanı’nın tarihçesi şu şekildedir:
Çağatay Han, H. 639/M. 1241 yılında öldü. Çağatay ulusu, Türkistan halkından oluşan bir ulustur ve önceki dönemlerde yerli hanların ve kağanların yönetimi altında bulunmaktaydı. H. 644’te (M. 1246) Güyük Kağan tahta çıktığında, Çağatay Han’ın hayatta olduğu zamanda bir savaşta ölen torunu Kara Hülagü’yü Çağatay ulusuna han olarak atadı. Bu olaydan sonra Türkistan, doğrudan Çağatay Hanedanı’nın yönetimine girdi. Kara Hülagü, Almalık şehrini başkent olarak belirledi ve oraya yerleşti. Güyük Kağan, Çağatay Han’ın oğlu Yesü Mengü’yü Kara Hülagü’ye veliaht olarak atamıştı. H. 646’da (M. 1248) Güyük Kağan’ın ölümünden sonra Yesü Mengü, Kara Hülagü ile savaşarak onu mağlup etti ve han oldu. Ancak Yesü Mengü bir yıl hükümdarlık yaptıktan sonra öldü ve yerine tekrar Kara Hülagü tahta geçti. H. 650’de (M. 1252) Kara Hülagü de öldü ve yerine reşit olmayan oğlu Mübarek Şah, han oldu. Ancak Mübarek Şah’ın annesi Ergene Hatun hükümeti idare etti. Ancak aynı yıl içinde Çağatay Han’ın başka bir torunu olan Algu, Ergene Hatun’u tahttan indirerek hanlığı ele geçirdi. Kara Hülagü’nün tahta çıktığı yıldan Algu’nun tahta çıktığı yıla kadar olan altı yıllık süre boyunca, Çağatay Hanedanı içinde sürekli savaşlar yaşanmıştır. Bu savaşlar nedeniyle Kuzey Türkistan’ın birçok şehri harabe haline gelmiştir. Ancak Algu, savaşları sona erdirerek ülkede düzeni sağladı ve Türkistan’ı doğrudan kendi yönetimi altına alırken, Altışehir’deki Duğlat Hanedanı ve Beşbalık’taki İdikutu bölgelerini kendi bölgelerinin yönetimine vekil olarak atadı. Algu, Harezm ve Afganistan bölgelerini de ele geçirerek Çağatay Hanlığına dahil etti. H. 655’te (M. 1257) Kubilay Kağan’ın kağanlık merkezini Karakurum’dan Pekin’e taşımasıyla uzaklaşmasını fırsat bilen Algu, bağımsızlık ilan etti ve Doğu ve Batı Türkistan, Harezm ve Afganistan’ı kapsayan bir Çağatay İmparatorluğu kurdu. Başkenti Almalık’tan Semerkand’a taşıdı. 664’te (M. 1265/1266) Algu’nun ölümüyle Kara Hülagü’nün oğlu Mübarek Şah han oldu. Mübarek Şah, Çağatay Hanedanı’ndan Müslüman olan ilk hükümdardır. Mübarek Şah döneminde Çağatay Hanlığı sadece Batı Türkistan ve bazı Afganistan bölgelerinde varlığını sürdürmüş, Şarkı Türkistan ise Ögedey Hanedanı tarafından ele geçirilmiştir.
