Üç Turfan İsyanı

Üç Turfan İsyanı, Doğu Türkistanlıların Ch’ing baskıncılarına karşı mücadelesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. 1760 yılında Uygurlardan oluşan bir grup, Ch’ing Askeri Karargahı’na saldırmış ve bu olay sonucunda Musa Hoca adlı bir kişi Hokand’a kaçmıştır.

İsyanın ortaya çıkmasına ilişkin iki temel görüş vardır ve her iki görüş de isyanın nedeni olarak bir şehrin Ch’ing askerleri tarafından yerle bir edilmesine atıfta bulunur. Mehmed Atıf’a göre, Üç Turfan İsyanı, Çin’in önce Kırgızları vergiye bağlaması ve Hokand Hanlığı’nı itaat ettirmesi, ayrıca Semerkand, Buhara ve Taşkent şehirlerini ele geçirme girişimi sonucunda Doğu Türkistanlıları harekete geçirmiştir. Bu durum, Üç Turfanlıların da kendilerini Ch’ing güçlerine karşı korumak için harekete geçmelerine neden olmuştur.

1763 yaz mevsiminde Afgan Şahı Ahmed, Ch’inglilere karşı savaşmak üzere Hocent’e gelir ve bölgedeki tüm Müslümanlar da katılır. Üç Turfan halkı, Afgan Şahı Ahmed’e güvenerek isyan eder ve Ahmed, 15 bin Afgan askeriyle Badahşan’a saldırır. Ancak bu saldırı sonucunda Sultan Şah öldürülür ve bölge boşta kalır.

Üç Turfanlılar, Afgan Şahı Ahmed ve Türkistan’dan gelecek olan askerlere güvenerek mücadeleye devam etmeyi umsalar da Müslüman askerler gelmeyince kendi başlarına mücadele etmek zorunda kalırlar. İkinci görüşe göre, şehirdeki hakimbeğinin zulmüne maruz kalan Üç Turfan halkı, 1865’te haksız dövme olayından sonra isyan eder ve bu ayaklanma 14 Şubat’ta başlar ve 15 Ağustos’a kadar devam eder. Ayaklanmanın lideri Camatullah, hükümdar olarak atanırken, Çin ordusu komutanı Min-Cu ise isyanı bastırmak üzere görevlendirilir. Çinliler, şehir çevresindeki ormanı yakarak surları bombalayarak 1765’te şehri tekrar ele geçirecek duruma gelirler. Çinliler, şehir halkını tamamen yok etmeye karar vererek emirlerini uygularlar.