Abduweli Ayup (d. Nisan 1973), Çin’in kuzeybatı kesimindeki Kaşgar, Sincan’da Uygurca dil okulları işleten Batılı eğitimli bir dilbilimci ve şairdir. Uygur İnsan Hakları Projesi, biyografisini Çin Dilbilimsel Emperyalizmine Direnmek: Abduweli Ayup ve Uygur Anadili Temelli Eğitim Hareketi adlı kitapta yayınladı. Abduweli Ayup, Uygur dili eğitiminde uzmanlaşmış bir dilbilimcidir. Dilbilimsel insan haklarının, özellikle de dil ve kültürün nesiller arası aktarımı hakkının güçlü bir savunucusudur. Aralık 2005’ten Haziran 2006’ya kadar Abduweli, Ankara Üniversitesi’nde misafir araştırmacı olarak bulundu. Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Kansas Üniversitesi’nde okumak için Ford Vakfı bursu aldı ve 2011 yılında Dilbilim alanında yüksek lisansını tamamladı. Mezun olduktan sonra Abduweli, Sincan’a döndü ve ana dili olan Uygur dilini öğretmek için okullar açtı. Abduweli, 20 Ağustos 2013’te Urumçi Şehri, Tianshan Bölgesi’nin ekonomik soruşturma ekibi tarafından Kaşgar’da tutuklandı ve önerilen okullar için yanlış finansman ve yasadışı para toplamakla suçlandı. Onunla birlikte, okulla ilgili iki ortağı olan Dilyar Öbul ve Muhemmet Sidik Abdurshit de gözaltına alındı. Abduweli, yaklaşık dokuz ay boyunca iletişimsiz tutulduğu hapishanedeyken hastalık geçirdi. 17 Mayıs 2014’e kadar, kendisi ve ortakları okullarını desteklemek için ‘yasadışı bağışlar’ toplamakla suçlanana kadar resmi olarak suçlanmadı. 11 Temmuz’da bir günlük duruşmadan sonra, 21 Ağustos’ta mahkeme, Abduweli ve ortaklarını “kamu parasını kötüye kullanma suçu işlemekten ” mahkum etti. Meslektaşları ve insan hakları örgütleri, Abduweli’nin cezalandırılmasının, hükümetin Uygur dilini marjinalleştirme ve yerinden etme planının bir parçası olduğunu iddia ediyor. Abduveli, ortakları Dilyar Obul ve Muhemmet Sidik’in kararlarına itiraz etmelerinin ardından 20 Kasım 2014’te serbest bırakıldı.  Abduweli, Kaşgar’a döndü ve eşi Miraghul’un yokluğunda çalıştığı arkadaşlarının dil eğitim okulunda öğretmenlik yapmaya devam ediyor. 2017 yılında, yakın zamanda memleketi Tokkuzak (Tuokezhake), Kona Sheher County (Shufu), Kaşgar Vilayeti, Sincan’da Çin Komünist Partisi Komitesi Organizasyon Departmanı için gözetim başkanı olarak terfi eden Abduweli Ayup’un kardeşi Erkin Ayup kayboldu. Radio Free Asia tarafından yapılan bir röportajda, eski ofisindeki bir personel, Kaşgar Havaalanı yakınlarındaki bir yeniden eğitim kampına gönderildiğini söyledi.