&
loading
ATLA
Anayurt

Charaka ve Suśruta gibi geleneksel Ayurveda tıbbı metinlerinde, sekiz tedavi dalından oluşan bir tedavi yöntemi tanımlanmıştır. Daha sonra bu tedavi yöntemleri Budizm tarafından da benimsenmiştir. Eski Uygur Budist metinlerinde de “sekiz türlü yaşam tedavisi” olarak ifade edilen bu sekiz türlü tedavi yöntemi, Skr. aṣṭāṅga “tıp ilminin sekiz bölümü” veya Skr. aṣṭāṅgaāyurvaidyatantra olarak adlandırılır ve aşağıdaki gibi sıralanır:

  • Kāyacikitsā “beden tedavisi, genel cerrahi”:  Bu tedavi yönteminde, bedeni oluşturan “vaṭa, pitta ve kapha” ile zihni oluşturan “sattva, rajas ve tamas”ın dengede olması gerekmektedir. Bu üç unsurun dengesinin bozulması pek çok hastalığın nedeni olarak görülmektedir . Ayrıca kāyacikitsā “genel cerrahi ya da beden tedavisi” olarak da ifade edilir.

 

ETü. baş yarmak “yara kesmek, yarmak, cerrahi operasyon”; Skr. śalyatantra “cerrahi tedavi”: Bu tedavi yönteminde insan sağlığı için yapılan ameliyatlar ve operasyonlar söz konusudur. Örneğin bu konu ile ilgili doğrudan olmasa bile konuya bağlantılı olarak Eski Uygurca yana bogmak bolsar yumşak sokup boguzınga yürser kamış birle edgü bolur “Kişi boğulsa bir püre kamış ile boğaza sokulsa iyi olur.” örneği verilebilir.

 

 ETü. yiŋne ıdmak “iğne batırmak”; Skr. śalakyatantra: Göz, baş ve boğaz hastalıklarıyla ilgili bir daldır. Suśruta, yetmiş iki göz hastalığının yanı sıra katarakt ve pterjium ile ilgili ameliyatları da anlatır. Ayrıca kulak, burun, boğaz hastalıkları ve tedavileri hakkında da bilgi verilir. Bu tıp dalı, Salguero tarafından “treatment of the head and neck” olarak gösterilmiş Uçar da bu dip notu eserinde “boyun ve baş tedavisi” olarak belirtmiştir. Yine Clifford da bu tıp dalını “treatment of disorders of the head and neck” olarak ifade eder . Buradan yola çıkarak bu tıp dalı, boyun ve başta bulunan bütün organların tedavisi olarak kabul edilebilir. Bu tedavi yöntemiyle ilgili olarak Eski Uygurca kulak şakşı bolsar karagu sıçkannıŋ ötin tamızsar açılur “Kulak kirlense, tıkansa kara sıçanın ödünü damlatsa açılır.” gibi örnekler verilebilir. 

 

ETü. oglankayalarıg *emlemek “çocukları *iyileştirme, pediatri”; Skr. kaumārabhritya “çocuk hastalıkları, pediatri”: Pediatri ya da şeytanın neden olduğu çocuk hastalıkları olarak tanımlanır. Bebeğin doğum öncesi ve doğum sonrası sıkıntıları ile annenin gebe kalma dönemi ile hamilelik dönemindeki sıkıntıların tedavisidir. Āyurveda’ya göre çocuk sağlığı toplum sağlığının anahtarıdır. Bu tedavi yöntemiyle ilgili olarak Eski Uygurca tişi kişi tüşüreyin tėser it sütin içgül bat tüşer 241 Türkiyat Mecmuası, C. 24/Güz, 2014 “Kadın çocuk düşüreyim dese köpek sütünü içsin, hemen düşer.” örneği verilebilir. 

 

ETü. agukmışlarıg emlemek “zehirlenmişleri iyileştirmek, toksikoloji”; Skr. agada “hastalıklardan kurtulma” , agadatantra “zehir bilgisi”: Bitkilerde, minerallerde ve hayvanlarda bulunan toksin ve zehrin vücudumuza olan zararları ile ilgilidir. Ayrıca zehir için tıbbi ilaç yapımını da ifade eder . 

 

ETü. ? Skr. bhūta “ruh” , bhūtavidyā “psikiyatri”: Psikiyatri ya da şeytanın neden olduğu akıl hastalıklarının tedavisi olarak tanımlanır. Zihinsel hastalıklar ve bunların tedavileriyle ilgilidir. Zihinsel hastalıklar için pranayama, mantra ve meditasyon gibi zihni iyileştiren yoga hareketleri yapılır . Bu tedavi yöntemiyle ilgili olarak kim kal bolsar sugun müŋüzin yumşak ögüp suvka tokıp içser kėter “Kişi deli olsa geyik boynuzunu iyice öğütüp suyla dövüp içse (hastalığı) gider.” örneği verilebilir.

 

 ETü. karılarıg yigit kılmak “gençleşme ve uzun yaşama ilmi”; Skr. rasāyanatantra “gençleşme ve uzun yaşama ilmi” : Hastalıklardan sonra ve yaşlılık sırasında daha uzun yaşamayı ve canlılığımızın yenilenmesiyle ilgilidir. Bu ilme iksir ilmi de denir. ETü. ulugug kiçigig üstemek: “büyüğü küçüğü artırmak, şehvet artırma ilmi”; Skr. vajīkaraṇatantra “üretme” : Āyurveda’ya göre cinsel enerji bedenin sağlıklı ya da hastalıklı olmasını sağlar. Ayrıca bu ilim, gençleşme ve uzun yaşama ilmiyle de bağlantılıdır. Çünkü cinsel enerji, doku ve organların yenilenmesini sağlar. Bu tedavi yöntemiyle ilgili olarak er kişi er işinke ked bolayın tėser adgırnıŋ siŋirin alıp uşak tograp kölikete kurıtıp inçge sokup elgep iŋek yagı böri öti birle katıp uvut içiŋe sürtser erliki ked bolur “Erkek, cinsellikte iyi olayım dese aygırın sinirini alıp ufak ufak doğrayıp gölgede kurutup incelterek elese, inek yağı ve kurt ödü ile karıştırıp hayâ yerine sürse erkekliği daha iyi olur.” örneği verilebilir.

Kaynaklar
1. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/173139