“Irk Bitig” (Orhun alfabesi ile 𐰃𐰺𐰴 𐰋𐰃𐱅𐰃𐰏‎‎), 9. yüzyıla ait bir Türkçe kehanet kitabıdır. “Irk” sözcüğü kehanet, fal ya da tahmin gibi anlamlara gelirken, “Bitig” sözcüğü kitap anlamına gelir. Dolayısıyla, “Irk Bitig”, günümüz dilinde fal kitabı ya da kehanet kitabı olarak çevrilebilir. Irk Bitig, Orhun alfabesi kullanılarak kağıda yazılmış bir eserdir.

Bin Buda mağaraları civarındaki tapınaklarda bulunan bu tam ve mükemmel el yazması, şimdiye kadar elde edilen Göktürk yazılarıyla yazılmış eserler arasında en dikkat çekici olanıdır. Bulunan diğer yazmalar ise Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek’tir.

Yazma, küçük bir kitap formundadır. Sarı renkli, güçlü, kalın ve kaliteli bir Çin kağıdı üzerine yazılmıştır. Sayfalarının uzunluğu 13.1 cm, genişliği 8.1 cm’dir ve sayfalar birbirine dikilmemiş, tutkal ile yapıştırılmıştır. Bu tutkal o kadar dayanıklıdır ki, aradan geçen uzun zaman rağmen hala gevşememiştir. Kitap ciltli değildir ve yoğun kullanımdan dolayı sayfa köşeleri ve dış yaprakları oldukça yıpranmış ve kırışmıştır. Kağıdın kaliteli olması, kitabın korunabilmesini sağlamıştır. Toplamda 114 sayfa ve 65 paragraftan oluşan kitabın adı, 101. sayfada açıkça Irk Bitig olarak belirtilmiştir. “Irk” ve “bitig” sözcüklerinden oluşan eserin Eski Türkçe adı “Fal Kitabı” anlamına gelir. Bu fal kitabı, Doğu Türkistan’da Uygurların hâkim olduğu ve Uygur edebiyatının parlak dönemlerini yaşadığı bir çağa aittir. Bu bölgede ve Orta Asya’nın diğer bölgelerinde bu türde birçok yazma bulunmuştur. Bunların çoğu Budizm’i benimseyen Türklere ait olup, çoğunluğu Orhun alfabesi ile yazılmıştır.

Dört yüzüne O, OO, OOO, OOOO işaretleri çizilmiş dikdörtgen biçimindeki çubuklar, bir kehanet yöntemi olarak kullanılır. Bu çubuklardan üç tanesi yere atılır ve ardından çıkan işaretlerin karşılığındaki 65 metinden birisi okunur. Her bir işaret, belirli bir metni temsil eder ve bu metinler, fal sonucunu belirler. Bu yöntem, eski Türk kültüründe fal bakma veya kehanette bulunma amaçlı kullanılmıştır. Irk Bitig gibi fal kitapları, bu tür kehanetlerin kaydedildiği metinlerdir. Bu metinler genellikle öğütler, gelecekteki olası durumlar veya belirli bir durum için rehberlik sağlama amacı taşır.

Kitabın sonuna, yazan kişi tarafından eklenmiş kısa bir not bulunmaktadır. Metnin Türkçe çevirisi şu şekildedir:

“Sevgili oğullarım, biliniz ki bu Irk Bitig (kehanet kitabı) faydalıdır. Unutmayın, herkes kendi kaderinin efendisidir. Genç bir öğrenci olan ben; bu kitabı, pars yılında, ikinci ayın on beşinci gününde (17 Mart 930), Taygün-tan tapınağında, öğretmenim Burua’nın rehberliğinde yazmışımdır. Sevgili abimiz Sangun İtaçuk’a ithaf edilmiştir.”