&
loading
ATLA
China: Economics Political and Social Issues

“Kitab-ı Gazet Der Mülki Çin” adlı eser, Doğu Türkistan’ın İli şehrinde 1864 yılının sonbaharında yaşanan halk ayaklanmasını ve Doğu Türkistan’daki mücadeleyi manzum ve mensur karışık şekilde anlatan bir eserdir. Eserde, Uygurların ata yurdunun Mançu-Hıtay/Çin askerleri tarafından 18. yüzyılın ikinci yarısında işgal edildiği vurgulanır. Doğu Türkistan’ın bağımsızlığını kaybettikten sonra, şair Uygur halkının eski vatanında yaşanan zulmü, adaletsizliği ve milli baskıyı canlı tasvirlerle aktarır. XIX. yüzyıldaki Çin-Türk mücadelesinin tüm canlılığıyla verildiği bu eser, aynı zamanda Moğolların bir kolunu oluşturan Kalmuklarla ilgili bilgileri içeren bir tarih metnidir. Bu mücadelede Kalmukların, Moğolların bir kolunu oluşturmasına rağmen Çinlilerin safında yer almaları, Türklere karşı Çinlilerle birleşmeleri sonucunda bir Uygur Türkü-Kalmuk çatışmasını doğurmuştur. Bu çatışmanın Uygur Türklerinin hafızalarında bıraktığı olumsuz izler metne yansır. Molla Bilal’in eserinde tam altmış iki yerde geçen Kalmuk adının, “sözünde durmayıp bir işin yüzüstü kalmasına yol açan, birine gizlice kötülük eden” anlamına gelen “kalleş” sıfatı ve “söz anlamaz, söz dinlemez, mutaassıp, yosma ve levent” anlamlarına gelen “evbaş” kelimesiyle kullanılması dikkat çekicidir:

 

 ķaçıp yandı arķaġa ķalmaķ-lar

 ki ķallāş evbāş ķaltaķ-lar